వాల్మీకి సన్నుతి

 

శ్రీకర దివ్య రామ రస శీకర పూరిత భార భవ్య సు

శ్లోక మహాద్భు తాంబుద యశోవిభవాస్పద మన్న రీతి న

స్తోక భవానల జ్వలిత శోక విభంజన రామగాథ వా

ల్మీకి కవీంద్రు డక్కటిక మేదిని కిచ్చె నరుల్ దరించగన్.

ప్లవ ఉగాది

వచ్చి కరోన శార్వరిని వంతలు చింతలు మిక్కుటమ్ముగా 

పచ్చడి చేసి పెట్టినది పచ్చగ సాగెడి జీవనమ్ములన్ 

వచ్చితి వీవు పండు గను వాస్తవమున్ గణియింపఁ జాల కా 

రచ్చను మున్గి నిన్ను ప్లవ రమ్మని పిల్వగ లేదు సత్యమే.

శార్వరి సాగిపోయె కడు జాలిగ  నిండ్లను బంది లైతి మే  

పర్వము నేరకే గుడులు బళ్లును  నంగడు లన్ని మూయగా 

సర్వము ఛిద్రమయ్యె నిక చాలును పోయిన దంచు నెంచి నీ 

పర్వము హాయిగా జరుపు భాగ్యముకై తపియించు చుండగా..

చిక్కెను రేలు నెమ్మదిగ జిక్కఁగ బూయుచు నుండె వేములున్ 

మెక్కి చివుళ్ళ మావి పయి మేళము సేయఁగ జొచ్చె కోయిలల్ 

దిక్కులు గ్రొత్త శోభలను దీప్తములై కనుపట్టు చుండె నీ  

చక్కని వేళ వచ్చును వసంతుఁ డటంచును దోచె నెమ్మదిన్.

 తెల్లని కాంతు లాయె నలు దిక్కుల సందడి సేసె తెమ్మెరల్

చల్లిన పుచ్చపూల చిరు జల్లుల వోలె రహించె వెన్నెలల్

మల్లెల తావులన్ జెలగె మాపులు తీయని బాధ లూరగా

జిల్లని ప్రేమికాళి యువ చిత్తము లందు వసంతు రాకతో.

వచ్చుచు నుంటి వీ వనుచు వత్సలతన్ ఘనమైన స్వాగత 

మ్మిచ్చెద మన్న లో నెడద నేవొ దిగుళ్ళు భయమ్ము రేపెడిన్ 

రెచ్చుచు నుండె నీ కరొన రెండవ సారి మరింత మొండియై 

త్రచ్చుచు నుండె ధారుణిని ధైర్యము చాలక యుండె నెమ్మదిన్.

కవులకు గాయకాళికిని కమ్మని భావములే రుచించు నీ 

యవనికి సేమ మౌటె తమ కౌ ముద మెన్నడు చూడ నో ప్లవా 

ప్రవిమల మైన మంగళము లన్ బ్రకటించుమ ధాత్రి నెల్లెడన్ 

వివరముగా సుఖింప కడు వేడ్కను ప్రాణులు సర్వము న్నతుల్.

ప్లవ నామ వత్సర మ్మన 

శివముల కాకరము గాత చెలగుత హితయై

భువి నున్న ప్రాణికోటికి

బవియై క్రిమి శృంగములను బఱిగొనుత వెసన్.

సుందరవిజయం 11

 

హనుమంతుఁడు రావణ భవనమున సీతను వెదకుట 

ఆ.వె.
కొంతసేపు గెంతి కులికి వానర మణి
స్థిమిత మొంది తిరిగి చింతఁ జేసె
నీమె సీత యైన యెట్లుండు నీ  గతిఁ
బతినిఁ బాసి యామె పరమ సాధ్వి.                                                     11- 1

మ.
ఎంత మహాపచార మిది! యింత విచక్షణ లేక శయ్యపై
యింతిని సీతగాఁ దలచి తెంతటి మూర్ఖుఁడ! స్వామి దూరమై
యింత విలాసభోగముల నే గతి సాధ్వి ధరిత్రిపుత్రి ని
శ్చింత గతిన్ సుఖించు? నని చింతను దేలె కపీశుఁ డయ్యెడన్.     11- 2

శా.
పానీయంబులు ద్రావునా? కుడుచునా? భాషించునా? శయ్యపై
మేనున్ వాల్చున? చందనం బలఁదునా? మేలైన భూషాళి మై
నూనన్ జాలున ? భోగముల్ బుడుకునా?  యూహించునా యింద్రుఁడే
యైనన్ రాముని దక్క యన్యు మదిలో? నా భూజ యిట్లుండునా?   11- 3

కం.
అని దలచి కపివరేణ్యుఁడు
జనెఁ దిరుగగఁ బానశాల జానకి నరయన్
గనె లలన లాడి పాడగ
తను లలయగ మత్తులోనఁ ద్రావి పరుంటన్.                                    11- 4

తే.గీ.
రూప సల్లాప శీలుర, నౌపయికపు
గీత భావార్థ భాషులఁ బ్రీతి తోడ
సమయమునకైన భాషణ ల్సలుపు స్త్రీల
బొంది  శయనించు రావణు పొంక మరసె.                                        11- 5

ఆ.వె.
ఆలశాల లోన నాఁబోతు రీతిని,
నడవి మధ్యలోన నాఁడు కరుల
మధ్యఁ దిరుగు నట్టి మదకరి వోలెను
నెగడె రావణుండు నిద్ర లోన.                                                            11- 6

ఆ.వె.
పాన భూమిలోన బలు జంతు మాంసముల్,
బచ్చడులును, మరియుఁ బాయసాది
భక్ష్య భోజ్యములును, బానీయము, ల్బండ్లు
గానుపించెఁ గపికి మాను గాను.                                                           11- 7

ఆ.వె.
పులుపు లుప్పు లున్న పులుసుల దోడను,
సగము తిని వదలిన *జంగలముల,
శర్కరాసవముల, సౌగంధ చూర్ణాల
పానశాల యొప్పె బాగు గాను.                                                            11- 8

*మాంసముల

ఆ.వె.
చెదరి రాలియున్న యదరైన భూషల,
జిమ్మఁబడిన పూలఁ జిత్ర గతులఁ
బగిలి దొర్లి యున్న పాన పాత్రలఁ గూడి
పానశాల తీరు కాన నయ్యె.                                                                11- 9

తే.గీ.
స్వచ్ఛ వస్త్రాలఁ బరచిన శయ్యలందు
నొండొరులు పెనవైచుక పండియున్న
స్త్రీల నిద్ర మై మరచి నెచ్చెలుల వస్త్ర
ములను దుప్పటి వలె దాల్చు ముదితల గనె.                             11- 10

కం.
చల్లని గంధపు వాసన,
పుల్లని మద్యముల పొలుపు పువ్వుల తావుల్,
ద్రెళ్ళెడి ధూపపు వలపుల
నల్లన వాయువులు  వీచె నంతట యచటన్.                                 11- 11

కం.
హనుమంతు డిట్టు లసుర స
దనమునఁ బ్రతి యంగుళమును దరచి వెదుకగా
ననబోడు లెందరో యటఁ
గనుపించిరి కాని సీత కనఁబడ దాయెన్.                                        11- 12

తే.గీ.
అట్టి స్త్రీలను జూచిన హనుమ మదిని
ధర్మ లోపము జరిగిన *తలకు గలిగె  
నన్య కాంతలఁ జూచిన యఘము సోకె
ననుచు మదిని చింతిలసాగె నాతఁడంత.                                    11- 13

* శంక

తే.గీ.
అపుడు మరియొక చింతన మంకు రించె
స్వేచ్ఛ నిదురించు రావణ స్త్రీల నేను
కామదృష్టితో గమనించఁ గడగ నైతి
నే వికారమ్ము జనియింప నీయ కుంటి.                                        11- 14

కం.
ఏ జాతి ప్రాణి నైనను
నా జాతి ప్రాణు లందు నరయుట తగు గా
భూ జాత నాతి గద స్త్రీ
జాతిని నే వెదుక టొప్పు *శమల మ్మగునే?                                   11- 15

*పాపము

కం.
కనుకను నిర్మల హృదితో
జనకజకై వెదకి తేను సాకల్యముగా
దనుజ విభు సౌధమందున
గన నైతిని సీత ననుచుఁ గపి దలపోసెన్.                                    11- 16

ఆ.వె.
మరల మరల వెదకె మారుతి యచ్చోటఁ
బుడమిపట్టి  నరయు  పూన్కి తోడ
దివిజ  నాగ యక్ష దివ్య కన్యలు దక్క
దొరక దాయె నామె నరయు వీలు.                                                 11- 17

తే.గీ.
పట్టు వదలని పావని యెట్టు లైన
ధరణిజాతను గనుఁగొను తలపు తోడ
పానభూమిని విడనాడి బయలుదేరె
నితర తావుల వెదుకగ నిష్ఠ తోడ.                                                   11- 18

సుందరవిజయం 10

 

హనుమంతుడు మండోదరిని జూచుట 

మ.

హనుమంతుం డొక రత్న సంభరిత పర్యంకంబు నీక్షించె, దా

నిని దంతమ్ములు  పైడితోఁ బొదిగి వన్నెల్ మీర వజ్రాల  కో

ళ్ళను బట్టీలను గూర్చి మంచి పరపుల్ రమ్యాంబరాలంకృతం
బున శోభిల్లగ మాలలన్ శిరము వైపుం జుట్టి రందమ్ముగా.                     10-1

తే.గీ.
చంద్ర సన్నిభమౌ సితఛ్చత్ర మొకటి
పైడి కామతో మాలలఁ గూడి సూర్య
కాంతితో వెల్గ, నిల్చిరి  కరములందుఁ
జామరమ్ముల విసరుచు భామ లచట.                                                    10- 2

సీ.
ఇరవైన కుండలా లెర్రని కన్నులు
.........గాంచన చేలముల్ గలుగు వాఁడు
చందన చర్చతో సంధ్యారుణచ్ఛవుల్
.........దీపించు మేఘము దీరు వాఁడు
నిద్రించు మందర నిర్ఝరియై యొప్పి
 ........యాభరణమ్ముల నలరు వాఁడు
స్త్రీలతోఁ గ్రీడించి ప్రాలుమాలి పరుండి
......... త్రాగిన మత్తులోఁ దనరు వాఁడు

తే.గీ.
రాక్షస స్త్రీల ప్రియుఁడును రక్కసులకు
మేలుఁ గూర్చెడి వాఁడును మేటి పాము
వోలె నిశ్వసనమ్ములఁ గ్రాలు వాఁడు
నైన రావణుఁ డా శయ్య పైన పండె.                                                          10- 3

తే.గీ.
ఇంద్రచాపము లవి యెన్న, నినుప గదలు,
బ్రక్క పై ప్రాకుచున్నట్టి భయదమైన
పంచ శిరముల పాములు, బలిసి యున్న
బాహువులు కల రావణుఁ బావని కనె.                                                       10- 4

తే.గీ.
పర్వతము వంటి రావణ ప్రభువు మించు
బాహువుల తోడ భాసిల్లె భవ్యమైన
శిఖరములనొప్పు మందర శృంగి వలెను
వాయు సూనుఁ డచ్చెరు వొందె వానిఁ జూచి.                                          10- 5

సీ.
చందన చర్చతో స్వర్ణ హారాలతో
.......విపుల  వక్షఃస్థల విభవ మలర
శ్వేతోత్తరీయముం బీతాంబరములతో
.......మినుముల రాశియై తనువు దనర
భాగీరథికి మధ్య పడుకొన్న మదగజ
.......ప్రాభవ దర్పమ్ము  బరిఢవిల్ల
బంగరు దివ్వెలు ప్రసరించు వెల్గుల
.......మెరపులు గూడిన మేఘ మనగ

తే.గీ.
మణులు ముత్యాలు వొదిగిన మంచి స్వర్ణ
మకర కుండల ద్వయముచే  మండితమయి
నిద్రలోఁ బ్రక్క కొరిగిన నెమ్మొగాన
నొప్పు రావణుఁ గనుగొనె నుత్సుకతను.                                                10- 6

తే.గీ.
సుంద రాస్యలు, వాడని సుమ సరములఁ
దాల్చు నెలఁతలు, నగలతోఁ దళుకు మనుచు 
నృత్య గీతాది కళలలో నేర్పరు లగు 
భార్య లతని కాళ్ళకుఁ జెంతఁ బండుకొనిరి.                                         10- 7

సీ.
నాట్య ప్రవీణయౌ నాతి యొకర్తుక
........నాట్య భంగిమ లోనె నడుము వాల్చె
వైణికురాలైన వనిత యొకర్తుక
........వీణ కౌగిట నుండ మేను వాల్చె
తప్పెట వాయించు తరుణి యొకర్తుక
........పట్టి చేతనె దాని పవ్వళించె
వేణువు నూఁదెడి వెలఁది యొకర్తుక
........గుండెల దానితోఁ గునుకుఁ దీసె

తే.గీ.
పొంకమౌ యంగములతోడ బొదివికొని మృ
దంగమును బండె నొక చాన, దాల్చి యొకతె
డిండిమము నొక చేత వేరొండు కౌగి
లింతఁ బండె, నీ రీతి నిద్రించి రచట.                                                10- 8

 
తే.గీ.
స్వకుచ యుగమును గట్టిగాఁ బట్టినదియు
సోలి తమకాన సవతినిఁ జుట్టినదియుఁ
బతిని వలె వాద్యముల హత్తి పట్టినదియు
మత్తులో నున్న మగువల మారుతి కనె.                                             10- 9

తే.గీ.
అంత దూరాన దివ్య పర్యంక మందుఁ
బండుకొని నిద్ర లోనున్న పడతి నొకతె
నా భవంతికి వెలుగిచ్చు నందగత్తె
నాంజనేయుఁడు వీక్షించె నంతలోనె.                                             10- 10

చం.
మణులును ముత్యముల్ మెరయు మంచి విభూషలఁ దాల్చి, దివ్యమౌ
ఘనతర తేజ సంజనిత కాంతుల సౌధము నింపుచున్, మహ
త్కనక సువర్ణయైన దశకంఠుని పట్టపు రాణియౌ ప్రియాం
గనయును, సుందరాంగి యగు కాంతను బావని జూచి మెచ్చుచున్.  10- 11

కం.
కని మండోదరి నింతిని
ఘనభూషలఁ దాల్చి మించు కాంతా మణినిన్
వనచరుఁ డానందముతోఁ
గనుగొంటిని సీతననుచు గంతులు వేసెన్.                                          10- 12

ఆ.వె.
బుజము లప్పళించె, ముద్దాడె తోకపై,
నటును నిటును గెంతె, నట్టె దూకె
నెక్కి కంబములను, హే యని సాజమౌ
కోతి లక్షణములఁ గూడి హనుమ.                                                          10- 13

సుందరవిజయం 9

 

హనుమంతుఁడు రావణాOతఃపురమును దర్శించుట.

ఉ.
లోన మరొక్క సౌధమును రూఢిగఁ జూచెను మారుతాత్మజుం
డా నగరమ్ములో, వెదకె నంతయు భూమిజకై, కనుంగొనెం
బూనిక  నేనుగు ల్భటులు భూరి బలమ్ములు గాపుఁ గాయగా
మానిను లెందరో తిరుగు మాళిగ నొక్కెడఁ గోట లోపలన్.              1

తే.గీ.
అసుర వనితలు, రావణు నతివ, లతని
జేతఁ దేబడిన లలన ల్చేరి యుండ
మకర  ఝష తిమింగల సర్ప నికరములను
బొల్చు సంద్రము వలె సౌధము జిగిఁ దేరె.         2

తే.గీ.
యక్షరాజు కుబేరుఁడు, యముఁడు, వరుణుఁ
డెట్టి సంపత్సమృద్ధులో యెన్న వారి
కన్న నెక్కుడు  భాగ్యము లున్న విచట
ననుచుఁ దలపోసె పావని యరసి వాని.          3

కం.
మారుతి పుష్పక మెక్కెను
గోరి  మురిసి యందమునకు గుప్పున నెగయన్
జోరుగ మత్తు పదార్థపు
సౌరభ్యము లసుర విభుని జాయకుఁ బిలువన్.            4

కం.
మణిమయ  సోపానములుం
గనకపు టవనికలు సూర్య కాంతపుఁ దలముల్
ఘనమగు దంతపు బొమ్మలఁ
గనె పైడిని వెండి నొనరు కంబము లచటన్.             5

సీ.
పక్షుల కలకల స్వనము లింపును గూర్చ
...........నగరు ధూపమ్ములు హాయి నింప
వాంఛలఁ దీర్చెడి వాసిష్ఠ ధేనువై
..........యానంద మొనగూర్చు నట్లు నిలువ
దర్శించు వారికిఁ దరగని ముద మిచ్చు
...........లక్ష్మి పుట్టిల్లుగా రహి వహింప
పంచేంద్రియములకుఁ బరమ సౌఖ్యము నిచ్చు
...........జననియో యన నొప్పు సరణి మెరయ

తే.గీ.
నిశ్చలంబగు దీపముల్ నిష్ఠ తోడ
ధ్యాన మొనరించు చున్నట్టు లీన ఛవుల
దివ్య కాంతుల రావణ తేజ మలర
స్వర్గమో యన దశకంఠు భవన మొప్పె.           6

సీ.
వివిధ వేషంబుల వెల్గెడి భామలు
.........గంబళిన్ గూర్చుండి  కబురు లాఁడ
రాత్రి వినోదాల రమియించు వారెల్ల
........రలసి నిద్రను జార నచట నచట
నంచలు నళులు నిద్రించిన  సరసు నా 
........నిదురించు స్త్రీలతో నీరవ మయి
ముకుళించు ముఖపద్మములఁ గని తుమ్మెదల్
........వికసింప వేచెడి విధము మెరయ

తే.గీ.
తారకల గూడు స్వచ్ఛ సఛ్చారదాభ్ర
సన్నిభమ్మయి శోభించ స్వర్ణ శాల
వెలదులం గూడి రావణ విభుఁడు దోచెఁ
జుక్కలం గూడి వెల్గెడి సోముఁ డనగ.               7

ఉ.
కొందరి తిల్కముల్ జెరగెఁ  గొందరి యందెలు జారిపోయెడిన్
గొందరి హారముల్ జెదరెఁ గొందరి వస్త్రము లూడిపోయెడిన్
గొందరి పూలు వాడె నటఁ గొందరి పైటలు గప్పె మోములన్
సుందరు లిట్లు శయ్యలను సోలిరి వాలిరి చూడ నచ్చటన్.            8

సీ.
జీను విప్పిన యాడు సింహవిక్రమము*లై
........స్వేచ్ఛగా దొర్లెడి స్త్రీల గుంపు
హస్తి పీకిన యట్టి యడవి తీగల బోలు
........మాలలు వాడిన మచ్చె కంట్లు
గుండెల విద్రుమ మండిత  హారాల
......... కలహంసలై తోచు  నలరు బోంట్లు
రొమ్ముల  స్వర్ణ హారమ్ములు మెఱయగ
.........చక్రవాకము లట్లు చంద్రముఖులు
నందాల నగలతో హంసలుం గొంగలై
.........యలరొందు నదులైన యబ్జముఖులు
నదులలో నందంద మది దోచు సైకత
.........శ్రేణులౌ జఘనాలఁ జేడియలును
భూష లబ్జమ్ములై మువ్వలు మొగ్గలై
.........పద్మాకరము లైన  పడతుకలును
మద్యపానపు పరీమళ నిశ్వసనముల
.........దశకంఠు సేవించు తరుణ లతలు
నిద్రలో సవతుల నెమ్మొగమ్ములఁ బతి
.........ముఖమని చుంబించు ముద్దియలును
బాహులతికలను బయ్యెదలను దల
.........దిండ్లుగాఁ బవళించు తీవ బోంట్లు
సవతుల తొడల భుజమ్ముల గుండెలఁ
.........దల లుంచి నిద్రించు తమ్మి కంట్లు
సిగలను గన నళి  శ్రేణులతోఁ గూడు 
.........పూమాలలుగఁ దోచు పువ్వు బోంట్లు

తే.గీ.
రావణాసుర వశమైన రాక్షస పితృ
దైత్య గంధర్వ రాజర్షి దళములకును
జెందు కన్యలతో నిట్లు చిత్రముగను
గానుపించిన దా శాల గపికి నపుడు.             9

* గుఱ్ఱము

ఉ.

దానవుఁ జేత బల్విడిని దారగఁ దేబడి నట్టి లేమయున్  

వానినిఁ దప్ప యన్యు మది భావనఁ జేసెడి కోమలాంగియున్

మానుగ బూర్వమే యొరుని మానసమందున నున్న కన్యయున్

జానకి దప్ప లే దచట చాన యొకర్తెయు నెంచి చూడగా .      10

ఆ.వె.
లేదు కుల విహీన లేదు కురూపియు
లేదు బల విహీన లే దయిష్ట
లేదు వాని సేవ లేక యున్నది కాని
యొక్కతియును  నచట నిక్కముగను.               11

ఆ.వె.

అసుర వరుని కా ప్రియాంగన లే రీతి

మెలఁగుచుండి నారొ వలపు లిచ్చి 

సీత గూడ యటులె చెలగు చుండెడి కదా 

చెలుని గూడి యనుచుఁ దలఁచె హనుమ.    12

ఆ.వె.
రామచంద్రుఁ గూడి ప్రేమతో సుఖియింప
సీత నొప్ప జెప్పి శ్రీకరముగ
చిర యశస్సు నొంది జీవింపడే తాను
రావణాసురుఁ డిల రాజసముగ.           13

శా.
పాతివ్రత్య మహద్విశిష్ట  గుణ సంపత్తిన్ జగన్మాత సం
ప్రీతిం బొందె నరుంధతీ ప్రభృతిాసాధ్వీ సత్కృతం బెన్న నా
మాతన్ రాక్షస బుద్ధి వీడక కటా మాన్యుల్ తుటారించు దు
ర్నీతిన్ దెచ్చెను రావణుం డని విచారించెం గపీశుం డటన్.          14

సుందరవిజయం 8

 

హనుమంతుడు పుష్పక విమానమును చూచుట 

ఉ.
భూరి తపోబలమ్మునను బొందెను రావణుఁ డా విమానముం
గోరిన చోటి కేగు నది కోరు విధమ్మున వాయువేగియై,
చేరగ రాని దన్యులకు, శ్రీకర మైనది, శిష్ట కోటి సం
చారము సేయు మందిరపు సాటి కనెం గపి దాని వింతగా.          8- 1

కం. కుండల ధారులు, బెచ్చగు
తిండినిఁ దినువారు, నింగి ద్రిమ్మరు దైత్యుల్
దండిగ, మోయుచు నున్న
ట్లుండిన దా పుష్పకమ్ము నొక చిత్రమునన్.                                 8- 2

ఉ.
పండువు గాగఁ గన్నులకుఁ బర్ణరుహంబు*నఁ బుష్పరాశియో!
నిండగు నా శర ద్విమల నీరజశాత్రవ నిర్మలత్వమో!
మెండగు పుష్పకాలమును మించిన మంజుల సుస్వరూపమో!
మండితమౌ విమానమని మారుతి యెంచెను విస్మితాత్ముఁడై.  8- 3


*వసంతకాలము

సుందరవిజయం 7

 

రావణ భవన, పుష్పక విమానముల వర్ణనము

సీ.

మెఱపుల శోభిల్లు మేఘ పంక్తుల వోలె

.........వజ్రవైడూర్యాది భాసితములుఁ

జిత్తము ల్దోచెడి చిత్రమౌ రీతినిఁ

.........జంద్రశాలల నొప్పు శైలములును

రావణ స్వార్జిత రమ్యసంపదలతో

.........దేవాసురులు మెచ్చు దివ్యములును

భూతల మందున భూరి గుణాఢ్యమై

.........మయ నిర్మితంబైన మహితకరము

తే.గీ.

లతుల శస్త్రాస్త్రములు గల యంపశాల,

లంబుజాత సంపన్న జలాశయములుఁ

జిత్ర భూరుహ పంక్తులఁ జెలగు వనము

లమల శ్వేతసౌధమ్ములు నచట దనరె. 7- 1

సీ.

మెఱపు తీగల వంటి మించు బోడులఁ గూడి

..........మేఘమో యన నొప్పు మేటిదనము

రాజహంసల చేత లాగఁబడెడు రీతి

..........దేవ విమానంపు దిట్టఁదనము

గైరికా ద్యుత్క్రుష్ట ఘన ధాతువుల తోడఁ

..........బ్రభల నీనెడు కొండ పచ్చదనము

గ్రహరాశి గమకాల గ్రహనేమి* వెల్గుల

..........నిగ్గారు గగనంపు నిండుదనము

తే.గీ.

రంగు రంగుల మబ్భులు హంగు మీర

నొక్కెడను జేరి మెఱసెడి చక్కఁదనము

రత్న నిర్మిత శిఖరంపు రాజసమ్ము

ప్రస్ఫురిల్లెడి రావణావాస మదియె. 7- 2

*చంద్రుడు

తే.గీ.

ధరణి పర్వత మయము భూధరము లచట

వృక్ష సంభార హితములు , వృక్ష తతులు

పుష్పగుచ్ఛ శోభితములు, పుష్పచయము

కేసరాయుతములు నట వాసిగాను. 7- 3

ఆ.వె.

వివిధ రత్న కాంతు లవిరళ గతి నొప్ప

నున్నత భవనముల నున్నత మయి

పుష్పకాఖ్య మైన భూరి విమానమున్

బవన సుతుఁడు సూచి ప్రమద మందె. 7- 4

కం.

పగడాల తాపడముతో

ధగధగ నపరంజి నిర్మితంబై చిలుకల్

దగ మదనోద్దీపక గతి

నగుపించెను బుష్పకమున నయ్యెడ గపికిన్. 7- 5

కం.

పద్మాల సరసులో నొక

పద్మాసనమందుఁ జేతఁ బద్మము తోడన్

బద్మయు, కరు లా దేవిని

బద్మాలను గొల్చు చిత్ర భంగిమ లొప్పెన్. 7- 6

ఆ.వె.

ఇన్ని కనియు రావణేశుని లంకలో

సీత నరయ లేమిఁ జింత నొందె

నిశిత బుద్ధిశాలి నేర్పరి శిక్షిత

మనము తోడ నొప్పు హనుమ యకట. 7- 7

సుందరవిజయం 6

(ఆధారము: శ్రీమద్వాల్మీకిరామాయణాంతర్గత సుందరకాండ - ఆరవ సర్గ)

రావణాదుల భవనములలో హనుమంతుఁడు సీతకై వెదకుట

=============================================

తే.గీ.

కామరూపియై మారుతి భూమిజ కయి

భవనముల లోన వెదకుచు వడిగఁ జనుచు

నరుణ భాస్కర వర్ణమౌ వరణము గల

పంక్తికంఠుని సౌధమ్ము వైపు కదలె. 6- 1

సీ.

కలధౌత మయములున్ గనకంపుఁ బూతల

.......ప్రభల నీనెడి బహిర్ద్వారములును

దంత రజత వర్ణ తాపడ యుతములు

.......వింతధ్వనులఁ జేయు పెక్కు తేరు

లుత్తమ కాంతల పుత్తడి భూషలు

.........గుణుకుణు మని చేయు గొప్ప సడులు

భేరీ మృదంగాది భీకర ధ్వనులును

.........హోమాగ్ని సంజాత ధూమములును

తే.గీ.

జలధి గాంభీర్యయుక్తమౌ శబ్ద మలర

గజ తురంగ రథాదుల గణము లెసగ

లంక కాభరణమ్ముగ రహి వహించు

రావణుని కోటఁ గాలించెఁ బావని వెస. 6- 2

తే.గీ.

రావణుని కోట దరి నున్న రాక్షసాళి

యిండ్లఁ దోటల విడువక నింత యైన

భయముఁ జెందక మారుతి రయముగాను

వెదుకఁ జొచ్చెను సీతకై వెంట వెంట. 6- 3

కం.

దశరథ రాముని సతికై

విశదముగా రక్కసుల నివేశము లెల్లన్

నిశితేక్షణములఁ గని పర

వశుఁడై యా సంపదలకుఁ బావని యొప్పెన్. 6- 4

ఆ.వె.

ఇట్లు సకల గృహము లెల్లను శోధించి

శక్తి ముద్గరాది శస్త్రములను

నిలిచి యచట వికృత నేత్రలై రావణుఁ

గాచు చున్న స్త్రీలఁ గాంచె నతఁడు. 6- 5

తే.గీ.

రావణుని మందిరము వద్ద కావలిగను

*గుల్మముల, శస్త్రధారులౌ గొప్ప దైత్య

తతులఁ, బలు వర్ణముల హర్యతములఁ, గరుల

ద్వారముల చెంత దర్శించె వానరుండు. 6- 6

*సేనావిశేషము

తే.గీ.

వివిధ రూపాల నలరించు ప్రేంఖణముల,

లతలతో నొప్పు పొదరిండ్ల, రమ్య చిత్ర

సదనముల, నాడు గృహముల, సతులఁ గూడి

యొంటి రావణుఁ డేలెడి యింటిఁ గనియె. 6- 7

కం.

మందర పర్వత సమమై

సుందరమౌ వనమయూర శోభాయుతమై

యందమగు ధ్వజములను గను

విందగు నా భవన ప్రభల వేడ్కను గనియెన్. 6- 8

ఆ.వె.

సకల నిధి రత్న సంచయ సంయుతమ్ము

రావణామోఘవిక్రమ లభ్య యశము

శివ సుకైలాస సన్నిభ శ్రీకరమ్ము

నసుర విభు సౌధ సౌందర్య మరసె నతఁడు. 6- 9

సుందరవిజయం 5

 

(ఆధారము: శ్రీమద్వాల్మీకిరామాయణాంతర్గత సుందరకాండ - ఐదవ సర్గ)

*హనుమంతుడు లంకలో సీతను వెదకుట*

సీ.

ఆవుల మందలో నాబోతుదౌ రీతి

........వెండి గూటిని దూడుదిండి వలెను

బర్వత గుహలోని బంచాస్యమును భాతి

........మదపు టేనుగు పైన మగని వలను

నున్నత శిఖరాల నొప్పు శైలము జాతి

........బంగరు దంతాల పద్మి పెలుచ

తారకా సైన్యాల దండ నాథుని గతి

........రాజ్యమ్ము నేలెడు రాజ నలవి

తే.గీ.

షోడశకళా ప్రపూర్ణుఁడై సొగసుకాఁడు

జక్కఁదనముల చెలికాఁడు రిక్క ఱేడు

మేఘ రహితమౌ గగనాన మెఱయ హృదయ

రంజకమ్ముగ నలరించె సంజ నరయ. 5- 1

ఆ.వె.

వినుట కింపు గాను వీణలు మ్రోయంగ

ధవుల సతులు శయలఁ గవగొనంగ

నద్భుతముగ భయదమై యొప్పు చుండంగ

నసుర తతులు కొన్ని యాడ సాగె. 5- 2

సీ.

త్రాగిన మైకాన వాగుచుఁ గొందఱు

.........మేల మాడుకొనుచుఁ దూలు కొనుచు

బోరలు విరచుక బోవుచుఁ గొందఱు

.........సతులపై వ్రాలుచు సర్దు కొనుచు

చిత్ర వేషమ్ములఁ జెలగుచుఁ గొందఱు

.........విలువిద్య సాధన సలుపు కొనుచు

జందన చర్చతోఁ జక్కగాఁ గొందఱు

.........నిద్రించ శయ్యపై నీల్గు కొనుచు

నవ్వు మొగముల గొందఱు, నాథుల యెడ

నలిగి నిట్టూర్పులను గొంద ఱతివ లిట్లు

వివిధ భంగులఁ బురుషులు నువిద లుండ

హనుమ సూచుచు సాగెనా యసుర పురిని. 5- 3

తే.గీ.

బుద్ధిమంతులు, బనులందు శ్రద్ధఁ జూపు

వారు, మధుర వచస్సుల వారు, మంచి

పేరు గల వారు, వికృతమౌ విగ్రహములఁ

దిరుగు రక్కసి మూకల నరసె నతఁడు. 5- 4

సీ.

ఉత్తమ పురుషుల కుత్తమ పత్నుల

..........స్వచ్ఛమౌ భావాల సతులఁ జూచెఁ

బతుల కిష్టంబైన పానాదులందునఁ

..........బాల్గొని మురిపించు పడతులఁ గనెఁ

దారల వలె వెల్గు తరుణీ లలామల

..........సిగ్గుతో మెరసెడి స్త్రీలఁ జూచె

భర్తల కౌగిళ్ళఁ బరవశించెడి వారి

..........సంతసమ్మున కేరు చానలఁ గనె

తే.గీ.

పసుపు పచ్చని సంపెంగ పసిడి వారి

మేల్మి బంగరు వర్ణాన మించు వారిఁ

బతుల విరహానఁ జిక్కిన పడుచు వారి

మైథిలినిఁ జూడ నేగుచు మారుతి గనె. 5- 5

కం.

సీతను వెదకుచు నమృతపు

సూతిని మించిన ముఖేందు సోయగములతోఁ

బ్రీతినిఁ జేసెడి పలువురు

నాతులఁ బరికించి చూచె నయముగ నచటన్. 5- 6

కం.

ఉత్తమ కుల సంజాతను

నుత్తమ ధర్మాభిజాత నుత్తమ సాధ్విన్

పుత్తడి బొమ్మ నయోనిజ

నత్తరి దర్శింపఁడాయె నతఁ డచ్చోటన్. 5- 7

సీ.

ధర్మాను సారియు ధవలగ్న చిత్తయు

............నుత్తమ వనితల నుత్తమయును

శ్రీరామ విరహాగ్నిఁ జిప్పిల్లు బాష్ప గ

............ద్గద ఖిన్న కంఠియు ధరసుతయును

మేటి పతకముతో మేలైన వక్త్రయు

............సుందర పక్ష్మయు సుస్వరయును

గాంతార నర్తన కాంతపక్షి నిభయు

...........నవ్యక్త శీతాంశు నమృత కళయు

తే.గీ.

బూది యంటిన పుత్తడి ముక్క వలెను

పైకి మానియు బాధించు బాణ హతిగ

గాలి కెడలిన కరిమబ్బు ఖండము వలెఁ

దనరు సీతను గనఁజాలఁ డనిలసుతుఁడు. 5- 8

సుందరవిజయం 4

(ఆధారము: శ్రీమద్వాల్మీకిరామాయణాంతర్గత సుందరకాండ - నాలుగవ సర్గ)

*హనుమంతుడు ప్రాకారము దాటి లంకలో ప్రవేశించుట*

ఆ.వె.

లంక నట్లు గెలిచి లాంగూల వీరుఁడా

రాత్రి ప్రహరి నెక్కి శత్రు శిరము

పైనఁ బోలె సవ్య పాదమ్ము మోపి నాఁ

డమర పురిని మించు నసుర పురిని. 4- 1

తే.గీ.

అట్టహాస రవమ్ముల నదిరి పడుచు

వాద్యఘోషకు గుండెలు పగులు నట్లు

పిడుగు లుమిసెడి మబ్బుల వెరవు పెద్ద

మేడ లరయుచు సాగె సామీరి యపుడు. 4- 2

సీ.

అప్సరసల మించు నంగనా మణులవౌ

........మంద్ర మధు స్వర మార్దవములు

ముదితల యొడ్డాణముల, కాలి యందెల

........మువ్వల మురిపించు సవ్వడులును

నొక యింటఁ జప్పట్లు నొక చోట సింహనా

........దములు వేరొక తావు దాళములును

వేదనాదమ్ములు వివిధ జపమ్ములు

........రావణ స్తోత్రముల్ రావములును

తే.గీ.

రాక్షసుల యిండ్ల నా రాత్రి రాజసముగఁ

దిరుగుచును వినెఁ బావని యరయఁ గుజను

రాజమార్గానఁ జూచెను రక్షకులను

నగరి మధ్యనఁ గనె రావణాను చరుల. 4- 3

సీ.

వ్రతదీక్షలో నుండి క్రతువుఁ జేసెడి వారి,

.........నెద్దు చర్మము దాల్చి యెగురు వారి,

నున్నగుండుల వారి, మిన్న జడల వారి,

.........గరముల దర్భలు గలుగు వారి,

నరులు నశింపగా నభిచార హోమాల

.........నిర్వహించుచు నుండి నెగడు వారి,

ముద్గరాల్ దండముల్ మున్నగు శస్త్రాల

.........ధరియించి క్రుద్ధులై తిరుగు వారి,

నేకాక్షులగు వారి, నేక కర్ణము వారి,

........నుదరమ్ము కుచములు నుబ్బు వారి,

ముడుతలు వడియున్న మొగములు గల వారి

........వివిధాయుధమ్ముల వెలయు వారిఁ

బొడవు లావును గాక పొట్టి సన్నము గాక

........నెరుపుఁ దెల్పును గాక మెరయు వారి,

తే.గీ.

గూను లేనట్టి, మరుగుజ్జు గాని వారి,

రూపసులను, గురూపులఁ, దాపినట్టి

కవచధారుల, ధ్వజములు గలుగు వారిఁ

గాంచె మారుతి లంకలోఁ గనులు సెదర. 4- 4

తే.గీ.

పూలమాలలు ధరియించి పొంగు వారి,

మేన చందన మలదుక మించు వారి,

వివిధ వేషాలు ధరియించి స్వేచ్ఛ మీర

వజ్రములు శూలములు దాల్చి వరలు వారిఁ

(గాంచె మారుతి లంకలోఁ గనులు జెదర.) 4- 5

తే..గీ.

కొండ శిఖరముపై స్వర్ణ మండితమగు

ద్వార తోరణాల్, పద్మాలు పరిఖ, లొప్ప

పెద్ద ప్రాకారముల తోడ వెల్గుచున్న

రాక్షసేంద్రుని భవనమున్ రమ్యముగను,

(గాంచె మారుతి లంకలోఁ గనులు జెదర.) 4- 6

తే.గీ.

నగల చప్పుళ్ళ, దివ్యమౌ నాదములను,

ఘోట హేషల, రథ వాజి కుంజరముల,

బండ్ల, వ్యోమయానమ్ముల, వారిదముల

వంటి నాలుగు దంతాల భద్రములను,

(గాంచె మారుతి లంకలోఁ గనులు జెదర.) 4- 7

తే.గీ.

పశుల పక్షుల బొమ్మలు భాసిలంగ

తగిన సొగసుల నొప్పెడు ద్వారములను

నగణితమ్మగు నసురు లహర్నిశలును

గాపుఁ గాయు రాజభవంతిఁ గాంచె నతఁడు . 4- 8

తే.గీ.

స్వర్గమే యన నొప్పెడి స్వర్ణ లంక

నరయుచును సాగె ముందుకు నాంజనేయుఁ

డమిత హర్షమ్ము నొందుచు నందమునకు

ధరణిజను జూచు తలపునఁ ద్వరితముగను. 4- 9

కం.

అంగుగ ముత్యాల మణుల

బంగరు ప్రహరీలు దాటి పావని చేరెన్

రంగుగ ధూపపు టగరుల

హంగుగ విలసిల్లు రావణాంతఃపురమున్. 4-10

సుందరవిజయం 3

ఆధారము: శ్రీమద్వాల్మీకిరామాయణాంతర్గత సుందరకాండ - మూడవ సర్గ

 *లంకాధిదేవత హనుమంతు నడ్డగించుట*

ఉ.

సుందరమైన తోటలును, సోయగమొప్పు జలాశయాలు, జ

క్కందన మొల్కు సౌధములుఁ గంధినిఁ బోలిన ఘోష, వెల్గులన్

జిందెడి మేఘపంక్తులు, సుశిక్షిత సైనిక సంచయాలుఁ గ

న్విందొనరించుచుం జెలఁగ వేల్పుపురిం దలపించు లంకలో. 3- 1

ఉ.

పాదము నుంచి వాయుజుఁడు భావము నందున నెంచె నేరికిన్

గా దిల లంకనుం గెలువగన్ గుము దాంగద మైంద ప్రభృతుల్

మేదిని నేర్చి యుందు రిది, మిక్కిలి శక్తిని వానరేశ్వరుం

డాదిగఁ గొద్ది వానరుల కౌ నిటఁ జేరఁగ నన్యు లెట్లొకో. 3- 2

ఆ.వె.

అనుచుఁ దలఁచి మరల నంజనా సూనుండు

వీరులందు మేటి వార లైన

రామలక్ష్మణులకు భూమిని సాధ్యమై

తీరు సర్వ మనుచుఁ దృప్తిఁ జెందె. 3- 3

ఉ.

లోనికిఁ గాలు వెట్టి చను లోపల మారుతి నడ్డగించె లం

కానగరాధిదేవత వికారముగాఁ బృథివీనభమ్ములే

పూనిక బ్రద్దలౌ పగిది బొబ్బలఁ బెట్టుచు నోరు పెద్దగా

నూనుచు ముందు వచ్చి నిలుచుండి తటాలునఁ బల్కె నిట్టులన్. 3- 4

కం.

ఓయీ కోతీ నీవెవ

రోయీ చొచ్చెదవు లంక లోనికి నీకిం

కాయువు మూడెను జాగుం

జేయక సర్వమును దెలియఁ జెప్పుము నాకున్. 3- 5

తే.గీ.

రావణుఁడు చతురంగ బలములఁ గూడి

సైనికుల తోడ రక్షించు సంతతమ్ము

నట్టి లంకాప్రవేశమ్ము నెట్టు చేయఁ

గలవు నీకదిసాధ్యము గాదుర కపి. 3-6

తే.గీ.

అనగ హనుమంతుఁ డిట్లనె నడిగినావు

గాన చెప్పెద ముందుగాఁ గాని యింత

వికృత నేత్రాల నొప్పు నీ వెవరు జెపుమ

యేలఁ బోనీక బెదిరింపు లిట్లు నాకు. 3- 7

చం.

అన విని లంక యిట్లనిన దాగ్రహ మొప్పగ వాతసూతితో

విను మిది రావణాజ్ఞ గొని వీడక లంకను గాచుచుంటి నే

ననుపమ శక్తియుక్తులను నట్టి నను న్నిరసించి లంక లోఁ

జనఁగల నంచు నెంచెద వసాధ్యము జంపెద నిన్ను వానరా. 3- 8

తే.గీ.

లంక మాటల కింతయుఁ జంకఁబోక,

కొండ వలె నామె యెదురుగా నుండి, వికృత

చందమున నున్న లంకతోఁ జతురుఁడైన

హనుమ యిట్లని పలికెను వినయమునను. 3- 9

తే.గీ.

సుందరమ్మైన లంకను జూచిపోవ

బుద్ధి పుట్టగ వచ్చితి బుల్లివాఁడఁ

జిట్టడవులను దోటలఁ గట్టడములఁ

జూచి పోదును బోనిమ్ము సుంత నన్ను . 3- 10

తే.గీ.

కామరూపిణి యది విని కటువుగాను

బలికె నో దుష్టబుద్ది యో వానరమ్మ

పోరులో నన్ను గెలువక దూరఁ దలచి

నావె లంకలో నీ కంత లావు గలదె.. 3- 11

ఆ.వె.

ఆంజనేయుఁ డంత నావేశ పడఁబోక

యో శుభాకృతి విను మొక్క సారి

నగర శోభఁ జూచి నా దారి నేఁ బోదు

ననుమతింపు మనెను వినయ మొప్ప. 3- 12

చం.

అది విని రాక్షసాంగన ప్రహస్తముతో నొక దెబ్బ కొట్టె నం

గదపడి వానరేశ్వరుని, గర్జన జేయుచు నంతఁ గ్రుద్ధుఁడై

పదపడి వజ్రదేహుఁడొక పాఠముఁ జెప్పగ నెంచి దానినిన్

జదిమెను వామహస్తమునఁ జప్పునఁ గంపముతోడఁ గూలగన్. 3- 13

ఆ.వె.

అబల యంచు నెంచి హనుమంతుఁ డామెపై

కరుణఁ జూపె మదిని మరల నపుడు

లంక మద మణంగ లజ్జతో భయముతో

హీన మైన స్వరము నిట్లు పలికె. 3- 14

తే.గీ.

నేను లంకాధి దేవత నిట్టు లైతి

నన్ను రక్షించు కపివరా! చిన్నఁబోతి

నబలలను జంప రాదిల నమిత బలుర

నెడి నియమమును బాటింప నేర వేమి. 3- 15

తే.గీ.

బ్రహ్మ నాకిచ్చె నాడొక వరము " నిన్ను

నెప్పు డొక కపి గెలుచునో యింతి నాడు

మొదలు రాక్షసులకు గొప్ప ముప్పు గలుగు"

నట్టి సమయము నేడాయె నది నిజమ్ము. 3- 16

ఉ.

సీత నిమిత్తమై కుటిలశీలుఁడు రావణుఁ డాది దైత్య ని

ర్భీతుల కౌ వినాశనము వీరవరా విడనాడి శంకలన్

బ్రీతిగ లంకలోని కరిభీకర మూర్తిగఁ బోయి వేగమే

సీతను గాంచి కాదగిన చేష్టలఁ జూడుము మూఁడె లంకకున్. 3- 17